SCHOOLHUYS - DORPSHUIS BALLETSCHOOL&WONING
GEMEENTELIJK MONUMENT
DUBBELE WONING
Cultureel erfgoed Leiderdorp
Uit het rijke verleden van Leiderdorp zijn meerdere beeldbepalende panden bewaard gebleven. Mede daardoor is de Kerkwijk zo aantrekkelijk en sfeervol. Direct naast de historische Dorpskerk aan de Hoofdstraat staat de voormalige openbare gemeenteschool uit 1863. Het pand met haar fraaie symmetrische voorgevel opgemetseld met 'appelbloesem rijnsteen' en de pilasters en bogen uit 'Vriesche klinkerplavei' is een zeldzaam voorbeeld van een schoolgebouw uit midden negentiende eeuw.
De Gemeenteschool van J. van Lith* uit 1863 - 1864
Op de eerste kadastrale kaart van Leiderdorp, daterend uit circa 1830, bevindt het toenmalige schoolgebouw zich ten oosten van de huidige gemeenteschool. Een laag pand met een klokkentorentje, rechts naast het huis van de bovenmeester op Kerklaan 12, diende eeuwenlang als Schoolhuys. Het was eigendom van de Hervormde Gemeente. De gemeenteraad kocht het pandje samen met het onderwijzershuis in 1831 voor 800 gulden. In 1862 en 1863 stond de school regelmatig op de agenda van de raadsvergaderingen. Er waren in mei 1862 meer dan tweehonderd schoolgaande kinderen, zodat ter ondersteuning van de hoofdonderwijzer twee hulp¬onderwijzers werden aangetrokken. Het Schoolhuys werd veel te klein. Toen er een huis, erf en schuur ter plekke van de huidige Gemeenteschool te koop werd aangeboden, kocht de gemeente dit voor fl. 1.880 om het Schoolhuys uit te breiden. Het pand werd gesloopt en de materialen verkocht. Voor de bouw van het nieuwe schoolgebouw werd de Leidse architect J. van Lith gecontracteerd. Hij ontwikkelde twee plannen, één voor verbouw van het bestaande schoolgebouw en één voor de bouw van een volledig nieuwe school. Na uitvoerige discussies besloot de gemeenteraad begin juni 1863 tot de bouw van een nieuwe school. Van Lith maakte tekeningen en schreef een bestek waarop verschillende aannemers uit Leiderdorp inschreven. Maarten Splinter had de laagste inschrijving en kreeg de opdracht tot de bouw. In het bestek staat beschreven dat de bouw op 1 april 1864 gereed moest zijn.
Schoolhuys - Openbare school - Dorpshuis - Balletschool & woning - Gemeentelijk monument
De school werd in 1864 opgeleverd. Direct verbonden met de school woonde de bovenmeester op Kerklaan 12. Vele decennia lang leerden de dorpskinderen hier onder zijn strenge toezicht hun eerste woordjes schrijven. In een voorportaal met een ingang aan de Hoofdstraat konden de kinderen hun klompen kwijt. Er waren twee lokalen, gescheiden door een houten wand met ramen. In elk lokaal stond een grote potkachel, waar omheen de leerlingen in de winter met stijve vingers van de kou hun griffel en lei hanteerden. In het voorjaar en in de zomer waren veel kinderen afwezig om hun ouders op het land te helpen. Rond 1909 werd de school gemoderniseerd tot 'gangschool' met drie lokalen. Aan de zijde van de Kerklaan werd een uitbouw gebouwd voor een lange gang met voldoende kapstokken voor de jassen en petten van de leerlingen. De hoofdingang werd verplaatst naar de Kerklaan, waar tegenover de school tevens een schoolpleintje werd gerealiseerd. Rond het schoolpleintje kwam een ijzeren hek. En al snel stond de school bekend als de Hekschool.
In 1933 kwam aan de groei van het aantal leerlingen een einde toen aan de Kastanjelaan de Nederlands Hervormde school zijn deuren opende. De openbare Gemeenteschool raakte veel leerlingen kwijt. Na de bouw van de Koningin Julianaschool in 1946 als nieuwe openbare school werd het schoolgebouw gesloten.
Vanaf 1946 had het gebouw ruim 40 jaar de functie van Dorpshuis. Het was het centrum voor het Leiderdorpse verenigingsleven. Bijeenkomsten van politieke partijen, lezingen, toneeluitvoeringen, cabaretvoorstellingen, klaverjassen, schaken, gymnastiekuitvoeringen en vele andere activiteiten vonden er plaats. Het beheer was al die jaren in handen van de fam. Diseraad, beter bekend als Ab en Zus.
In 1987 werd de oude gemeenteschool bedreigd met sloop. Tussenkomst van buurtbewoners kon dit voorkomen. Na langdurig overleg met de gemeente konden wij de school overnemen. Het gebouw had veel achterstallig onderhoud. Met de restauratie en verbouwing tot woning en balletstudio kreeg het historische en beeldbepalende pand onder de naam Kreatief Danscentrum opnieuw een educatieve bestemming. In 2018 werd het voormalige schoolgebouw aangewezen als gemeentelijk monument.
Herbestemming tot dubbele woning
Meer dan drie decennia waren door de hoge ramen van het gebouw de pianoklanken te horen waarop de balletleerlingen hun passen en dansen oefenden. Eind juli 2021 viel het doek voor Kreatief Danscentrum en gingen wij met pensioen. Natuurlijk geldt dit niet voor het Oude Schoolhuys. De afgelopen twee jaar hebben wij als bewoners en eigenaren geprobeerd ons pand voor ballet, dans en theater te behouden. Helaas is dit niet gelukt. Sinds oktober 2023 onderzoeken we samen met Architecten aan huis Rotterdam de mogelijkheid om het gebouw te splitsen en de balletstudio te verbouwen tot woning. De uitdaging is vooral om de monumentale kernwaarden te verenigen met hedendaags wooncomfort. Teneinde deze kernwaarden te kunnen bepalen, is door DOOK erfgoedwerk een bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd. De hoogte van de balletzaal leent zich goed voor invoeging van een verdieping. Door het creëren van een vide blijven de monumentale hoge ramen intact en zichtbaar. In combinatie met een open balklaag plafond geeft dit een grote mate van ruimtelijke beleving. Gelijktijdig met de verbouwing wordt een door Monumentenwacht geadviseerde dakrenovatie uitgevoerd, waarbij de huidige afwijkende Velux-dakramen worden vervangen voor drie dakramen met monumentale detaillering in lijn met de vensters van de gevel. De buitengevels blijven ongewijzigd, zodat de oorspronkelijke uitstraling behouden blijft. Vanzelfsprekend zal bij de verbouwing veel aandacht gaan naar verduurzaming. We hopen hiermee voor het oude schoolgebouw een nieuwe toekomst mogelijk te maken, waarbij de band met verleden en heden gewaarborgd blijft. Bij de totstandkoming van dit project maken we dankbaar gebruik van de expertise van de Gemeente Leiderdorp en Erfgoed Leiden. Als alles volgens plan verloopt, zal de verbouwing begin 2025 starten. En natuurlijk zijn we dan heel blij dat onze dochter, schoondochter en kleinkinderen onze toekomstige buren worden.
Verantwoording:
Margriet de Jong en Thom van Etten
Laatst gewijzigd 4 april 2024
Projectgegevens:
Oorspronkelijke functie: gemeentelijke lagere school
Adres: Kerklaan 13 -14, 2351 NS Leiderdorp
Architecten aan huis Rotterdam: bouwkundig architect Liesbeth van Meerkerk, Interieurarchitect Debora Reis
DOOK Erfgoedwerk: Bianca Eikhoudt 's-Hertogenbosch
Met dank aan: Gemeente Leiderdorp, Erfgoed Leiden e.o. en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Externe bronnen:
Claudia Thunnissen (kunsthistoricus Leiderdorp)
Leiderdorps museum
* Architect J. van Lith: ontwerper van o.a. het voormalige Raadhuis gemeente Warmond en de pastorie van de hervormde kerk in Warmond
